Ғилем өләшкәндән кәмемәй, арта ғына бара.
Өфө ҡалаһында киң белемле, үҙҙәренә генә хас педагогик оҫталыҡҡа эйә булған, бай эш тәжрибәһе менән уртаҡлашырға теләк белдереүсе уҡытыусыларыбыҙ күп. Уларҙың эш алымдарын өйрәнеү, таратыу, һөнәри компетентлығын үҫтереү маҡсатында Өфө ҡалаһы Мәғариф идаралығы Фәнни-мәғлүмәти-методик үҙәк менән берлектә бик күп эштәр башҡара. Иң һөҙөмтәле сараларҙың береһе булып 2000 йылдан башлап ойошторолоп килгән ҡала кимәлендәге «Оҫта уҡытыусы», «Эҙләнеүсе педагог» һөнәри конкурстары һанала. Уның башланғысына нигеҙ һалыусы булып Фәнни-мәғлүмәти-методик үҙәктә оҙаҡ йылдар ижади эшләгән Рәсәйҙең атҡаҙанған уҡытыусыһы Лена Сәлих ҡыҙы Баһаутдинова тора. Уның идеялары, тәҡдимдәре бөгөн дә тормошҡа ашырылып килә. Өфө ҡалаһында үткәрелгән «Оҫта уҡытыусы» һөнәри оҫталыҡ конкурсы, уҡытыусылар үткәргән оҫталыҡ дәрестәре ижади эшләгән уҡытыусыларҙы асыҡларға ярҙам итә, уларҙың ыңғай тәжрибәләре ҡала кимәленә йәйелдерелә. Конкурста ҡатнашҡан һәр уҡытыусы үҙенең эшмәкәрлегендә иң уңышлы, һөҙөмтәле тип һанаған эш алымдары менән оҫталыҡ дәрестәрендә, семинарҙарҙа, түңәрәк өҫтәлдәрҙә ихлас уртаҡлаша.
Һөнәри конкурсты, шартлы рәүештә, ойоштороу-әҙерлек һәм үткәреү этаптарына бүлергә мөмкин. Әҙерлек этабында уҡыу йылы башында уҡ конкурс положениеһы менән танышыу, белем биреү учреждениеларына еткереү, ҡатнашырға теләк белдереүсе уҡытыусылар менән шәхси эшләү, семинарҙар, консультациялар үткәреү тора. Апрель айҙарында төп эштәрҙең береһе башлана: конкурсанттар үҙ эштәре менән таныштыра һәм уны комиссия алдында яҡлай.
Конкурс положениеһы менән танышыу
Конкурс Фәнни-мәғлүмәти-методик үҙәк менән берлектә үткәрелә. Беренсе көндән алып, конкурстың положениеһы тураһында мәғлүмәт ҡала мәғариф идаралығының сайтына ҡуйыла һәм барлыҡ әҙерлек эштәре унда яҡтыртылып бара (http:ufa-edu.ru).
Конкурстың маҡсаты – ыңғай тәжрибәне асыҡлау, өйрәнеү һәм таратыу. Бурыстары булып уҡытыусыларҙың һәләттәрен баһалау, ижади эшмәкәрлекте үҫтереү, уңышлы юлдарын асыу тора. Конкурста хеҙмәт стажы 5 йылдан да кәм булмаған педагогтар һәм белем биреү учреждениеһы етәкселәре ҡатнаша ала.
Ойоштороу-үткәреү этабында жюри ағзалары конкурста ҡатнашыусылар араһынан еңеүселәрҙе билдәләй. Жюри эшенә юғары уҡыу йорттарынан фән белгестәре, «Оҫта уҡытыусы» конкурсында еңеүсе булған тәжрибәле уҡытыусылар йәлеп ителә. Еңеүселәрҙе билдәләү ике турҙан тора: тәүгеһендә конкурсҡа тапшырылған документтарҙы ҡарайҙар. Был этапҡа тема билдәләү, концепция, программа менән танышыу, төҙәтмәләр индереү инә. Икенсе турға үткән конкурсант һайлаған теманың концепцияһын, программаһын яҡлап сығыш яһай, бигерәк тә оҫталыҡ дәрестәре аша теманы асыу, проблеманы сисеү юлдарына баҫым яһала. Еңеүселәр билдәләнгәс, мәғариф идаралығы бойороғо буйынса яңы уҡыу йылынан оҫталыҡ дәрестәре (мастер-кластар) үткәреү башлана. Программа уҡыу йылы дауамында, һәр айҙа бөтәһе 9 дәрескә иҫәпләнгән оҫталыҡ дәрестәрендә тормошҡа ашырыла. Уҡытыусы оҫталыҡ дәрестәрен үткәреү форматын планлаштыра, проблеманы сисеү юлдарын билдәләй. Белем биреү учреждениелары, конкурс һөҙөмтәләре буйынса яҙылған бойороҡҡа ярашлы, уҡыу йылы дауамында уҡытыусының тариф ставкаһына (окладка) 25% күләмендә өҫтәмә хаҡ түләй.
Уҡытыусы үҙенең оҫталығын нисек аса ала һуң? «Бары тик үҙеңдән, үҙеңдең хеҙмәтеңдең бөйөклөгөнән», – педагогия теоретигы С.Л. Соловейчиктың ошо һүҙҙәре эштең һөҙөмтәләре фәҡәт тырышлыҡҡа бәйле булыуын һыҙыҡ өҫтөнә ала.
«Оҫта уҡытыусы» тип ниндәйҙер өлкәлә юғары һөҙөмтәләргә ирешеүсе, уңышлы эшләүсе белгескә әйтәләр. Тимәк, ул үткәргән дәрес – үҙ эшмәкәрлеген камиллаштырырға теләүселәр өсөн тәжрибә уртаҡлашыу майҙансығы, теге йәки был өлкәлә күнекмә формалаштырыуға йүнәлтелгән танып белеүҙең заманса формаһы. Оҫталыҡ дәрестәрендә уҡытыусы практикала яңы технология һәм методтарҙы нисек ҡулланыуы тураһында һөйләп кенә ҡалмай, ә күрһәтә лә. Ябай итеп әйткәндә, оҫталыҡ дәресе – «был проблеманы хәл итеүҙең эффектив ысулын мин беләм, хәҙер һеҙҙе лә өйрәтәм» тигән һүҙ. Оҫталыҡ дәресе – ике яҡлы процесс, унда «өйрәтеүсе – остаз» һәм «өйрәнеүсе – уҡыусы»ның ҡатнашыуы, өҙлөкһөҙ аралашыуы мөһим. Тап ошо үҙенсәлек оҫталыҡ дәресен белем күтәреүҙең башҡа формаларынан (семинарҙан, түңәрәк өҫтәлдән, коллоквиумдан) айырып тора.
Оҫталыҡ дәресенең асылы: көнүҙәк мәсьәләне сисеү ысулын ғәҙәти эшсәнлек ойоштороу аша танытыу. Дәресте үткәреүҙең яҡынса алгоритмы – ҡуйылған бурысты үтәү өсөн кәрәк булған күнекмәләрҙең эҙмә-эҙлеклелеге:
• проблеманы билдәләү һәм, уны хәл итеүҙә барлыҡ ҡатнашыусыларҙы ла әүҙемләштереү маҡсатында, төркөмдәргә берләштереү;
• «остаз»дың да, «уҡыусы»ларҙың да ижади мөмкинлектәрен асыусы алымдарҙы ҡулланып, ҡуйылған проблеманы аҙымлап сисеүҙе ойоштороу;
• һығымта яһап, проблеманың сиселешен моделләштереү.
«Мастер-класс» (оҫталыҡ дәресе) һүҙе беҙгә инглиз теленән ингән. Мастер – билдәле бер өлкәлә белеме һәм тәжрибәһе булған кеше, оҫта; класс «шөғөл, дәрес» тигәнде аңлата. Оҫталыҡ дәресе тематикаһы үҙ эсенә түбәндәгеләрҙе алырға мөмкин:
· көнүҙәк проблема һәм технологияларҙы күҙәтеү;
· технологиялар ҡулланыуҙың төрлө аспекттарын һәм алымдарын күрһәтеү;
· технологияларҙы практикала ҡулланыуҙың авторлыҡ алымдарын билдәләү.
Оҫталыҡ дәресендә ҡатнашыусылар түбәндәге эш төрҙәрен башҡара:
· тема буйынса әҙәбиәтте, ғилми-тикшеренеү эштәрен өйрәнә;
· алынған һөҙөмтәләр буйынса фекер йөрөтөүҙә ҡатнаша;
· һорауҙар аша фекер алыша, консультация ала;
· тикшерелгән проблема буйынса үҙ фекерен әйтә.
Дәрестең маҡсаты, нимәне асыҡлауға ҡарап, оҫта тарафынан ҡуйыла. Мәҫәлән:
· эшсәнлек, белем биреү, үҙ белемеңде үҫтереү программаһын башҡаларға еткереү;
· уңышлы ҡулланылған айырым эш формалары менән уртаҡлашыу;
· айырым эш методтарын күрһәтеү;
· эшмәкәрлектең инновацион алымдары менән таныштырыу.
Оҫталыҡ дәрестәрен үткәргәндә, ғәҙәттә, түбәндәге эш формалары ҡулланыла: лекция, практик эш, интеграцион эш (лексик-практик эш).
Әҙерлек ваҡытында уҡытыусы ирекле конспект яҙа, презентация әҙерләй, сайтҡа мәғлүмәт бирә, материалдар йыя, оҫталыҡ дәресенең буклетын эшләй ала.
Оҫталыҡ дәрестәрен үткәреүҙе ойоштороу
Оҫталыҡ дәрестәренең структураһына бер төрлө генә талаптар ҡуйылмай. Әммә дәрес мотлаҡ рәүештә ойоштороу, төп, йомғаҡлау һәм рефлексия этаптарынан торорға тейеш. Бындай структура оҫталыҡ дәрестәренең маҡсатына ирешергә ярҙам итә. Дәрестәрҙе планлаштырғанда берҙәм маҡсат билдәләнә. Ул остаздың нимә күрһәтәсәгенә йүнәлеш бирә.
1. Яңы белем биреү – эш барышының теоретик өлөшө. Был этапта педагогик эшмәкәрлектең билдәле бер йүнәлеше буйынса оҫтаның тәжрибәһе тәҡдим ителә.
2. Нығытыу өлөшөндә кәрәкле күнекмәләр булдырыу процесында алынған белемдәрҙе эшкәртеүгә ваҡыт бирелә.
3. Рефлексия. Һәр ҡатнашыусы практик эшмәкәрлек өсөн аныҡ тәҡдимдәр ала. Уҡытыусыларға өйгә эштәр бирелә, бурыстар ҡуйыла.
ҡатнашыусыларға тәҡдимдәр
•Оҫталыҡ дәресендә асыҡланасаҡ идея итеп педагогикала йәиһә уның предмет, методологияһында әһәмиәтле үҙәк идеяны һайлау;
•ҡуйған маҡсат һәм бурыстарҙың тема менән айырылғыһыҙ булыуы;
• «уҡыусы»ларҙа ҡыҙыҡһыныу уятырҙай проблемалы һорау, бирем уйлап табыу;
•ҡулланылышҡа тәғәйенләнгән тейешле техник сараларҙың, танып белеү эшмәкәрлеген ойоштороу алымдарының маҡсатҡа ярашлы, һөҙөмтәлелеген тәьмин итә торғандарын ғына алыу;
• дәресте үткәреү планын ентекләп төҙөү.
Быйылғы уҡыу йылында үткәрелгән «Оҫта уҡытыусы» һөнәри оҫталыҡ конкурстары, улар үткәргән оҫталыҡ дәрестәре баш ҡалабыҙҙа эшләгән ижади уҡытыусыларҙы асыҡларға ярҙам итте, уларҙың ыңғай тәжрибәләре менән күптәр танышты. Оҫталыҡ дәрестәрен йомғаҡлап, педагог-остаздар Фәнни-мәғлүмәти-методик үҙәк менән берлектә «Оҫталыҡ баҫҡыстарынан» методик-мәғлүмәти йыйынтығын сығарҙы. Йыйынтыҡта Өфө ҡалаһында үткәрелгән «Оҫта уҡытыусы» һөнәри оҫталыҡ ҡала конкурсында еңгән уҡытыусылар тураһында мәғлүмәт, дәрестәрҙең программалары, оҫталарҙың эш тәжрибәләре тупланды. Методик-мәғлүмәти йыйынтыҡ уҡытыусыларға һөнәри конкурстарға әҙерләнгәндә ҙур ярҙам буласаҡ. Ул баш ҡалабыҙҙың туған тел уҡытыусылары, мәктәпкәсә белем биреү учреждениелары тәрбиәселәренә, юғары уҡыу йорттары һәм педагогия колледждары студенттарына, туған телде уҡытыу мәсьәләләре менән ҡыҙыҡһыныусыларға тәғәйенләнгән.
Уҡытыусы ошо тәжрибәләрҙән «аҡыл» тупларға, уҡытыуҙа үҙ алымдарын булдырырға, белемен күтәрергә һәм системаға һалырға, төрлө мәғлүмәт базаһынан кәрәклеһен һайлап ала белергә тейеш. Шул уҡ ваҡытта, уҡыусылар яҙмышы өсөн яуаплылыҡ тойорға, төплө һәм аҡыллы ҡарарҙар ҡабул итергә, конфликттарҙы сисергә, уртаҡ проекттар барышында башҡаларҙың фекере менән иҫәпләшә белергә лә кәрәк. Оҫта уҡытыусы – белемле, алдынғы ҡарашлы, ижади фекерләүсе, яңылыҡҡа ынтылыусы, тәүәккәл, сәмле, тәжрибәһе менән ихлас уртаҡлашыусы, көндәлек башҡарған эшен оҫта сәнғәт дәрәжәһенә күтәреүсе шәхес ул.
Яҙылғандарҙы йомғаҡлап, шуны әйтергә мөмкин: оҫталыҡ дәрестәре остазға үҙ өйрәнеүселәренә тәжрибә һәм белем бирергә ярҙам итә. Педагогтарҙың үҙ-ара тәжрибә уртаҡлашыуы, бүлешеүе уҡыу-уҡытыу системаһында яңынан-яңы алымдар барлыҡҡа килеүгә, шул алымдарҙың методикаға әйләнеүенә килтерә, педагогикаға яңылыҡтар индерә.
Ә.Т. МӘҮЛИЙӘРОВА,
Өфө ҡалаһы Фәнни-мәғлүмәти-методик үҙәге методисы,
педагогия фәндәре кандидаты