“Ни әйтерһең ҡарабашҡа Маҡтау һүҙенән башҡа?!”

“Маҡсат. Ҡарабаш турғайҙарҙың тормошо, файҙаһы менән таныштырыу. Уҡыусыларҙың аң-белем даирәһен киңәйтеү, ижади эшләү күнекмәләрен булдырыу. Ҡоштарға иғтибар, улар менән һоҡланыу хисе тәрбиәләү, ярҙам итеү теләге уятыу.

Дәрес барышы

I. Психологик комфорт булдырыу.

Ниндәй тиңһеҙ шатлыҡ та һуң –
Белмәгәндәрҙе белеү.
Парта артында көйөнсә
Бөтә донъяны гиҙеү.

II. Уҡыу мәсьәләһен ҡуйыу.

– Бөгөнгө дәресебеҙҙең темаһы “Ни әйтерһең ҡарабашҡа
Маҡтау һүҙенән башҡа?!” тип атала.
– Дәрестә ниндәй һорау өҫтөндә эшләүебеҙҙе белер өсөн түбәндәге һөйләмде уҡығыҙ һәм үҙегеҙҙең фекерҙәрегеҙҙе әйтегеҙ: ” Бәләкәс кенә ҡарабаш турғайҙан ҙур файҙа”. (Фаразлау.)
– Бөгөн ни өсөн ҡарабаш турғайы тураһында һөйләшеүебеҙҙең сәбәбен кем белә? 15 ноябрь – ҡарабаш турғайҙары көнө.

III. Уҡыу мәсьәләһен хәл итеү.

– Балалар, һоруҙарға яуап биреү өсөн беҙгә баҫҡысҡа күтәрелергә кәрәк. Ә баҫҡыс ни өсөн кәрәк? Эйе, һеҙ ҙә кластан класҡа күсеп, белем баҫҡысынан күтәрелә бараһығыҙ. Был эштә беҙгә белем алған фәндәр ярҙам итер.

– Беренсе баҫҡыс – “Әҙәбиәт” тип атала. Турғай тураһында төрлө йомаҡ, шиғырҙарҙы иҫкә төшөрәбеҙ. Кемдәр шиғыр әҙерләп килде?

1. Үтә һалҡын селлә тышта
Осҡан ҡоштар туңырлыҡ.
Ҡанатлы дуҫтарға кәрәк
Ярҙам, ысын тоғролоҡ.
2. Ем һибәйек ҡоштарға:
Ярмалар, икмәк вағын.
Яҙ көнө һайраһын улар,
Талпынып, ҡанат ҡағып.
3. Ем һалырға ҡоштарға
Эшләп ҡуйҙым тағараҡ.
Ҡышын ҡыйын уларға
Аҙыҡ булғас аҙыраҡ.
– Әйҙәгеҙ әле, ҡарабаш турғайы тураһында шиғыр өйрәнәйек. Кем тиҙерәк ятлар икән?

Ҡарабаш турғай – етеҙ ҡош,
Ҡарышлауыҡтарҙы тетә.
Һәр көн ашаған бөжәге
Үҙ ауырлығына етә.
– Шиғырҙың һуңғы ике юлын нисек аңлайһығыҙ? (Һығымта яһайҙар.)

Икенсе баҫҡыс – “Тирә-яғыбыҙҙағы донъя”.

– Ҡарға, торна, аҡҡош, һайыҫҡан, өйрәк, турғай, сыйырсыҡ, күгәрсен һ.б. ҡоштарҙы ултыраҡ һәм күсмә ҡоштарға айырыу.

– Ни өсөн шулай төркөмләнегеҙ? Балалар, һеҙ ниндәй турғайҙарҙы беләһегеҙ? Улайһа, тыңлағыҙ.

Презентация. 1-се слайд: ремез – ҡоролдай; 2-се слайд: лазоревка – аҡ турғай; 3-сө слайд: московка – бесбесей; 4-се слайд: гаичка – тибик; 5-се слайд: хохлатая синица – бүрекле тибик; 6-сы слайд: синица – ҡарабаш турғай.

Ҡарабаш турғай – синица. Уларҙың ауырлығы 20 грамм, оҙонлоҡтары – 15 сантиметр. Түштәре һары, баштары ҡара кәпәс кейгән кеүек. Тырнаҡтары кәкре, суҡышы осло, күҙе үткер. Осло суҡышы менән ағас ярыҡтарынан бөжәктәрҙе, пинцет менән сығарған кеүек, тартып сығара.

Ҡарабаштың эше лә күп, иң мөһиме – үҙенә аҙыҡ табыу, урман һәм баҡсаларҙы ҡоротҡос бөжәктәрҙән һаҡлау. Улар ағастан ағасҡа, ҡыуаҡтан ҡыуаҡҡа ҡунып, һәр бер ботаҡты бик иғтибар һәм сабырлыҡ менән тикшерә. Улар ағас ҡыуышында йә кешеләр яһаған ояларҙа йәшәй.

Турғайҙарҙың бер пары ғына ҡырҡ төп емеш ағасын зарарлы бөжәктәрҙән таҙарта.

– Шулай итеп, турғайҙарҙың ниндәй төрҙәре бар? Ҡарабаш турғайын нисек һүрәтләрһегеҙ?

Өсөнсө баҫҡыс – “Ял минуты”.

Ял минуты бик кәрәк
Дәрестең уртаһында.
Төрлө хәрәкәттәр яһау
Арыуҙы оноттора.

– Был баҫҡыс нисек атала? (“Экология”.)
– Ә нимә ул экология? (Фаразлау.) Һүҙҙең мәғәнәһен һүҙлектән эҙләү. Иғтибар менән хикәйәне тыңлағас, унда нимә тураһында һүҙ барыуын әйтерһегеҙ.

“Мин – ҡоштарҙың тылсымлы тартмаһы. Теләһәм, ҡоштар үҙҙәре миңә осоп килә. Ләкин мин сихырсы түгел. Мин ябай ғына тартма. Шулай ҙа, тылсым көсө бар миндә. Мин һеҙгә уның серен асып бирергә булдым. Бының өсөн был тартмаға ярма, икмәк киҫәктәре һалып, ағасҡа элеп ҡуйырға кәрәк. Шунан мин тылсымлыға әйләнәм.

Мин – нимә һуң?”

– Хикәйәлә нимә тураһында һүҙ барҙы? Тағараҡтар ни өсөн кәрәк? Тағараҡтарҙы нимәнән эшләргә була?

– Презентация “Тағараҡтар”.

IV. Һығымта яһау.

Балалар, әйҙәгеҙ әле,
Тағараҡтар яһайыҡ!
Кескәй генә ҡошсоҡтарға
Шунда емдәр һалайыҡ!

– Балалар, ә минең һеҙгә тәҡдимем бар. Әйҙәгеҙ “Ҡотҡарыусылар” отряды булдырайыҡ. Унда ниндәй эштәр эшләрбеҙ һуң? (Тағараҡ эшләрбеҙ, ҡоштарҙы, ғөмүмән йәнле тәбиғәтте күҙәтербеҙ.)
– Бына беҙ “Рәссам” баҫҡысына ла еттек. Бергәләп турғай һүрәтен төшөрөргә өйрәнәйек.
Эш этаптары: кәүҙәһе, башы, ҡанаттары, ҡойроҡ һәм ҡанаттары, суҡышы, күҙе, тәпәйҙәре.

V. Йомғаҡлау.

– Дәресебеҙҙең башында ниндәй уҡыу мәсьәләһен ҡуйғайныҡ? Үҙ фекерҙәрегеҙҙе аңлатығыҙ: Һаҡларбыҙ: нимәне? ни өсөн? нисек?
– Эйе, балалар, ни әйтерһең ҡарабашҡа, маҡтау һүҙенән башҡа?!

А.Р. ЯРУЛЛИНА,
Белорет районының Мәхмүт башланғыс мәктәбе уҡытыусыһы

Читайте нас:

Теркәү тураһындағы ПИ ФС 77‑70646‑сы таныҡлыҡ 2017 йылдың 15 авгусында Элемтә, информацион технологиялар һәм киң мәғлүмәт сараларын күҙәтеү буйынса федераль хеҙмәт идаралығы тарафынан бирелде.

Ижтимағи-педагогик һәм фәнни-методик айлыҡ журнал Общественно-педагогический и научно-методический ежемесячный журнал. Издается с 1920 года. Главный редактор: Каримов С.Г.

Телефон

8(347) 292-77-63

Электрон почта

[email protected]

Адресы

450079, Республика Башкортостан, г. Уфа, ул. 50-летия Октября, 13, Дом печати, 10 этаж

Редакция

8(347) 292-77-63

Ҡабул итеү бүлмәһе

8(347) 292-77-63

Хеҙмәттәшлек

8(347) 292-77-63