ЯМЬЛЕ МИНЕМ ТУГАН ЯГЫМ

Класстан тыш уку дәресе. VII класс

Максат. 1. Туган якның матурлыгын күрергә һәм аны бәяләргә өйрәтү; 2. Укучыларның сәнгатьле уку һәм иҗади фикерләүгә сәләтләрен үстерү;

3. Якташ әдипләр иҗатына, туган төбәктә яшәүче халыкка, туган як табигатенә мәхәббәт тәрбияләү; укучыларның фикерләү сәләтен, сөйләм культурасын үстерү.

Җиһаз. Компьютер технологияләре, якташ шагыйрьләребезнең туган як турында шигырьләре.

Дәрес барышы.

1. Уңай психологик атмосфера тудыру. (В. Фәттахова башкаруында «Туган як» җырын тыңлау.)

– Без тыңлаган җыр нәрсә турында, укучылар? (Җаваплар.) Ә нәрсә соң ул туган як? Әйе, укучылар, Туган як һәркем өчен изге, кадерле. Ул кешегә яшәү өчен көч-куәт бирә, язучыларга, шагыйрьләргә илһам, дәрт өсти. Һәр язучының, шагыйрьнең әсәрендә туган як, якты образ булып гәүдәләнә. Укучылар, без дә Туган якның матурлыгыннан илһам алырбыз, иҗат дигән зур һәм тирән диңгезгә сәяхәт кылырбыз. Иң элек халкыбыз иҗатына мөрәҗәгать итик. Халкыбыз туган якны нәрсәгә тиңли? Сезнең алдыгызда – мәкаль-әйтемнәр. (Укучылар мәкальләрне укый, мәгънәләрен аңлата, дәфтәрләренә яза бара: Туган илем – иркә гөлем; Туган илең – туган анаң, чит ил – үги анаң; Туган җирдәй җир булмас, туган илдәй ил булмас; Туган ягым – яшел бишек һәм башкалар.) Әйе, туган як – яшел бишек ул, баланы назлый, кадерли, үстерә, олы юлга озата. Безнең якташларыбыз да туган як белән илһамланып, шигырьләр иҗат итә. (Зәйфә Салихованың “Шушы яктан, шушы төбәктән мин”, Мөнир Вафинның “Туган як наратлары”, Азат Әхмәт шигырьләре, Габдулла Вафин хикәяләре һәм VII класс укучылары Самат Шафиков, Вилдан Арсланов, Илназ Мөхәммәтҗанов, Резидә Зәйруллина шигырьләре белән танышу.)

Ял минуты.

– Укучылар, Туган ил кайдан башлана? – дип сорасалар, сез ни дип жавап бирер идегез? (Туган авылымнан башлана. Уйнап үскән, көтү көткән болыннардан. Балык тоткан, су коенган елга-чишмәләрдән. Мин укыган мәктәптән.) Чыннан да, укучылар, Туган ил – туган авылдан, без йөргән сукмактан, башлана икән. Шуңа да үзенең Туган авылы, Туган ягы, Ватаны белән горурланмаган кеше юктыр ул.

Менә шундый инде минем

Туган җирем, туган ягым.

Мин төзәлә алмам, ахры, –

Мактанылды менә тагын! –

дип яза якташыбыз Р. Миңнуллин «Шундый минем туган ягым!» шигырендә. (Шигырьне уку.)

– Укучылар, шагыйрь сурәтләгән күренешләргә, гаҗәеп хәлләрнең барысына да сез ышандыгызмы? (Юк, чөнки шагыйрь вакыйгаларны арттырып, зурайтып күрсәтә. Мәсәлән, ак каеннар кызларга әйләнә алмый, су буена төшеп су керә алмый. Сөн буендагы каеннарның судагы шәүләсен шулай матур итеп тасвирлый ул. Малайларның яшенне камчы итеп уйнавы да, аларны батыр итеп күрсәтергә теләвеннән. Чөнки яшеннән олысы-кечесе – барыбыз да курка. Игеннәр ничек кенә уңсалар да, бик биек була алмый. Ә офыкка бездәге урманнар да, болыннар, игеннәр дә

тия.) Мондый хыялый картина ясау авторга нигә кирәк? (Туган авылын башка авыллардан тагын да матуррак, әйбәтрәк итеп күрсәтер өчен. Чөнки Роберт Миңнуллин туган ягын өзелеп ярата.) Укучылар, сез дә үзебезнең туган як белән «мактанып алыгыз» әле. (Укучылар үзләренең туган авылы турында сөйли.) Укучылар, туган яктан читкә киткәч, безне нинди хис биләп ала? (Сагыну хисе биләп ала. Читкә киткәч, якыннарны, дусларны, авылның болыннарын өзелеп сагынабыз.) Чыннан да, сагыну – кешенең иң татлы, иң тирән, шул ук вакытта иң газаплы хисе. «Сагындым, бик сагындым сине, туган ил!» дип, кайсы әсәрдә язылган? (Г. Кутуйнын «Сагыну» нәсерендә сагыну хисе көчле итеп тасвирлана. Бер укучы «Сагыну» нәсереннән өзекне сөйләп күрсәтә.)

Укучылар, игътибар иттегезме икән, һәр шигырьнең исеме үзгә: туган җир, туган авыл, туган як, туган ил? Бу төшенчәләр барысы да бер мәгънә аңлатамы: авыл – җир – як – ил? (Әйе, бу төшенчәләрнең мәгънәләре бер, тик мәгънә төсмерләре төрле.) Һәркайсына ачыклык кертеп китик әле.

(Туган авыл дигәндә, һәрберебез үзебез яшәгән авылны күздә тотабыз. Туган җир ул – авылымның табигате, болыннары-кырлары, елгалары-сулары да. Ә менә туган як дигәндә, мин үзебезнең район территориясен, туган авылыма янәшә торган авылларны күз алдымда тотам. Туган ил ул – Ватан. Бу ике төшенчә киңрәк мәгънәгә ия. Башкортстан республикасы да, Россия дә – минем Ватаным.) Әйе, читтә йөргәннәр туган илне, туган жирне ныграк сагына. Ата-бабаларыбыз изге туган җиребезне яклап яуга күтәрелгән. Немец фашистлары илебезгә бәреп кергәч, безнең авылдан да 375 кеше сугышка китә. Тик шуларның 158 генә туган якларына әйләнеп кайта. Яуда башын салганнар истәлегенә авылыбызның нәкъ уртасында һәйкәл тора. Сугыш ветераннары калмады инде, тыл ветераннарын барлап торабыз, һәйкәлне тәрбиядә тотабыз. Һәр ел Җиңү бәйрәмендә чәчәк салабыз.

Йомгаклау.

Дәресне патриот-шагыйрь Ф. Кәримнең шигырь юллары белән тәмамлыйсым килә:

Сөйләр сүзләр бик күп алар,

Иренмичә сөйләсәң;

Озын сүзнең кыскасы шул:

Күп яшәргә теләсәң,

Үлем турында уйлама,

Илең турында уйла.

Илең турында уйласаң,

Гомерең озын була.

Укучылар, патриот шагыйрь Ф. Кәримнең канатлы сүзләрен тормыш девизы итеп алыйк.

З.З. МӨХӘММӘТҖАНОВА,
Бәләбәй районы Мәтәүбаш мәктәбе укытучысы

Читайте нас:

Новости партнеров

Лена ханым: "Улымды онотмайҙар"

На уровне молекул

Салкын тигәндә мунча керергә ярыймы?

Теркәү тураһындағы ПИ ФС 77‑70646‑сы таныҡлыҡ 2017 йылдың 15 авгусында Элемтә, информацион технологиялар һәм киң мәғлүмәт сараларын күҙәтеү буйынса федераль хеҙмәт идаралығы тарафынан бирелде.

Ижтимағи-педагогик һәм фәнни-методик айлыҡ журнал Общественно-педагогический и научно-методический ежемесячный журнал. Издается с 1920 года. Главный редактор: Каримов С.Г.

Телефон

8(347) 292-77-63

Электрон почта

[email protected]

Адресы

450079, Республика Башкортостан, г. Уфа, ул. 50-летия Октября, 13, Дом печати, 10 этаж

Редакция

8(347) 292-77-63

Ҡабул итеү бүлмәһе

8(347) 292-77-63

Хеҙмәттәшлек

8(347) 292-77-63