Марий йылме да литератур дене олимпиаде нерген

Тений кумшо ий регион кÿкшытыштö шочмо (марий, одо, татар, чуваш) йылме да литератур дене оимпиаде Уфа олаште К.А. Давлеткильдеев лÿмеш гимназий-интернатыште эртен.
Олимпиадыш чылаже 43 заявкым пуымо, 41 толын: VIII класс – 11 тунемше, IX класс – 14 тунемше, X класс – 6 тунемше, XI класс – 10 тунемше. Олимпиадын географийжым ончалаш гын, 11 районым авалтен. Мишкан район гыч 14 йоча толын, Пÿрö район гыч – 6, Калтаса – 3, Краснокам – 7, Белебей, Шаран да Бакале районла гыч ик йоча дене, Бурай, Янаул, Дöртыльö, Илиш районла гыч 2 йоча. Заданийым (муниципальный да региональный этаплан) Марий Эл республикысе образований министерстве гыч колтеныт. Шифроватлыме пашам туныктышо-влак: С.И. Апсатарова, председатель, ф.н.к., БГУ-н Бирск филиалжын доцентше; А.А. Илиева, ф.н.к., БГУ-н Бирск филиалжын доцентше; И.Г. Тойгильдина, Благовещенскысе шуко профилян профессиональный колледж туныктышо – тергеныт. Моло ий дене таҥастарымаште, тунемше-влакын паша лектышышт койынак сай могырыш вашталтын. Туныктымо шагат чот иземын гынат, тунемшын да туныктышын пырля тыршымышт шижылтеш.
Олимпиаде кум этап гыч шоген: 1 тур – викторине, 2 – сочинений, 3 – диалог. Икымше кечын викторине ден сочиненийым эртарыме, кокымшо кечын диалогым чоҥен моштымыштым тергыме.
Викторинын йодышыжо йылмым да литературым авалтен. Йылме дене куд йодыш лийын, йодыш школ программылан келыштарыме. Литератур дене лу йодыш лийын, теорийымат, произведенийым палымымат йодын. Йоча-влакын йылмым сайын палымышт шижылтеш, литератур дене шинчымаш окшакла. Шанче терминым ткунемше-влак чыланат гаяк чын умылтарен кертыныт. Сложный мутым чоҥымаште шукыж годым йӧсланеныт. Текст дене пашаште заданийым тӱрыс шуктен огытыл: предложенийлан характеристике ок сите, ойлымаш ужашым палемдыме огыл, ойлымаш ужаш семын лончылаш южыжо монден. Мутым состав дене лончылымаште кугу нелылык шижылтеш (мутлан, лӱдшын-вожылшын деепричастийыште ударенийдыме ы причастийын суффиксше лиеш, тунемше-влак тудым деепричастийын суффиксыш колтат: лӱд+-шӧ(ы)+-н). Тоштемше мутым шукышт умылтарен кертын огытыл, мутлан, сапондо мутым «портышкем» але руш мут «дно» манын палемденыт. Имне ойыртемым оҥайын ончыктеныт: ожо – ача имне, вӱльӧ – имньын йӧратыме кочкышыжо, чома – имньын игыже, талгыде – пашам ыштыме имне. Йылме дене экшык-влак эше вашлиялтын, ыштышаш паша уло.
Литературым ончалаш гын, экшык шу­кырак шинчаш перна. Коеш, тунемше-влак текстым йӧршеш огыт луд, жанр ойыртемым лугат, писатель-поэтын лӱмыштым огыт пале. Ятырже йодышлан йӧршынат вашештен огытыл. Регион кӱкшытысӧ олимпиадыш толмеке, тунемше кажне йодышлан могай-гынат вашмутым пуышаш, могай-гынат шонымашыже тиде йодыш дене тудын лийшаш.
Сочинений шотышто тыгай иктешлымашым ышташ лиеш: йочан йылмыже куштыра, диалект мутым (пастыраш, мендер, алама, шӓпырӓк, ушаген, кыстат да молат), руш мутым (судьба, даже, любовь, смерть да молат) кучылтыт. Пример шотеш ончалына тыгай предложенийым: Но иктаж кунам лиеш тугай, даже, что как будто ала-кӧ каласа, огеш каласе, а шижалтеш будто бы, чтобы тушак ит кае, вара тушто иктаж-мо алама лиеш.
Шуко чот формым кучылтмаште йоҥы­лышым эре колтат: тӱрлӧ пушеҥге-влак, шуко поҥго-влак. «Тӱрлӧ», «шуко» шомак предметын шукылыкшым ончыктат, садлан шуко чот пале тыште огеш кӱл. Мемнан шонымаште, тиде руш йылмын влиянийже, тунемше-влак ойым рушла шонат, вара марлаҥдат.
Сай могыр гыч тидым палемдыман. Тунемше-влак текстын стильжым сайын ойырен моштат, южыжо сочиненийым сылны­мутан ойлымаш семын возен, куанен лудат (С. Ахмазова, Мишкан район, Кугу Со­каза школ, VIII класс; П. Сайсанова, Бирский район, Памаш школ, IX класс; А. Павлова, Мишкан район, Монар школ, X класс; Р. Васингина, Мишкан район, Монар школ, XI класс).
Диалогым чоҥымаште чылан тыршеныт. Южо тунемшын кутырымым шунен колышт шинченна. Оҥай палемдымаш, марий-руш, марий-пошкырт, марий-татар ешлаште шочын-кушшо йоча-влак пеш йытыран марла кутырат, тугак пошкырт, татар йылмымат палат. Тыгай лектыш ача-аван воспитанийлан кöра.
Класс йотын (VIII – XI) сеҥыше-влак чыланат Мишкан район гыч – Я. Сайпашева, Тымбай школ гыч, туныктышо Н.П. Минаева; А. Миксонова, Чорай гимназий гыч, туныктышо А.Л. Юзукбаева; А. Тимиркаева, Чорай гимназий гыч, туныктышо А.Л. Юзукбаева; А. Николаева, Тымбай школ гыч, туныктышо Н.П. Минаева. Тиддеч посна 13 призёр лийын. Каласаш кÿлеш, 50% чекым чыла тунемше эртен.
Тау йоча-влаклан, туныктышо, организатор да спонсор-влаклан («Ош кече» фонд, вуйлатыше В.Ф. Головин, марий общественник В.Г. Ялаев, марий йылмым да литературым туныктышо С.И. Сайтиев.) да öрдыжеш коддымо марий шÿлышан поро йолташ-влаклан.